Amerigo ba Alberiko? Amerikanıñ atu tarixın qayta jazu
Sızıñ nazarıñızdı taratu bir äşteri
Bügıñgi tarixi payshanba, 2025-jılıñ 22-maysı, Şarqı Äwropa júýe waqıtı (EEST) säwre 17:43-de, Ukraina jobalası Between Two Iberias dauyıs etirile almastın bir shınshılyqty ashqar etti, ol sızıñ saygıñızdı jılyndyrady: “Amerika” aty menen baghytyldy dep sanalgın Amerigo Vespucci ashyqqa Amerigo emes edi. Onıñ naqyq aty Alberiko bo’lib, bu 1507-jylda Mondo nuovo e paesi nuovamente retrovati da Alberico Vespuzio Florentino de tirkelgen. Bu jaldın atyn özgertwi emes — bu bütin bir kıtañıñ atauluy turaly tüsiniwimizdi tamasha o’zgertetin ulken o’zgeris.
Äsrler boyınsha negizgi mənbaǵalarydan alınǵan dəliller
Dəliller köptekte äweliñ äsrler boyınsha negizgi mənbaǵalarydan alınǵan:
- Vespucciniñ Braziliyaga úshinshi səyahi (1501–1502) dan kəlgen xat, Knowledge is Power (1965) da bəsildirilgen, onda ol: “Alberiko Vespucci Lorenzo di Pier Francesco de' Mediciǵe jürekten salam jiberedi…” dep jazǵan (latın tilinen tərjemə, 1504–1505 nəshirler).
- Letters of Amerigo Vespucci (1971, Moskva), onda onıñ latın ýazılısı “Albervcus” dep tirkelgen bolsa-da, ol Amerigo dep atalǵan.
- 1507-jylda Alessandro Zorzi tarafında Vicenza da anonim nəşir qılındy Mondo nuovo e paesi nuovamente retrovati da Alberico Vespuzio Florentino, keyin Milan (1508), nemis (1508) jäne fransuz (1516) tillerinde bəsildirildi.
- Stanislao Canovai tarafında 1817-jylda Florensiyada bəsildirilgen Viaggi d’Amerigo Vespucci, “Ameriko ýa da Alberiko Vespucci” dep atalǵan.
- Vespucciniñ özinin Úshinshi səyahat xaty (Clements R. Markham tarjimasy, 1894), onda ol özini “Alberiko Vesputio” dep tanystyrǵan.
Bılaqaý Vespucci Alberiko sifatında qoldau qoýǵan bolsa-da, Markham kibi tarjimeler jäne tarixshılar onı tuǵry Amerigo dep atap, xatlarına solay at qoýǵan. Vespucci “Salem, meniñ atym Alberiko” dep jazǵan xatty ushsa da, olardy Amerigo eseri sifatında bəsildiriw — bu tarixni ashkara soxtalashtyrw emes pe?
Maǵyñasy: Amerikanıñ atyn qayta jazw
Äsrler boyynsha dunyo bu mənbaǵalary nazar aýlandyrǵan emes, ama Between Two Iberias zerttewdi öz qolyna aldy. Qorytandy: Vespucci Amerikanı atamapty — Amerika ony atagandyr. Ol qita atyndan keyin öz atyn özgertken jäne biz bunyñ sebebin tüsindire alaǵan. Bu Vespucciniñ atyn Amerikanın etimologiyasy menen baylanystyrǵan har qanday da’wanı maǵyñsyzdyrıp, soxta əlimiy qylyp qo’yady.
Xoss, “Amerika” aty qayerden kəlǵan? Biz radikal bir shınshılyq taklif etemiz: bu at Kartvelian (Gruziya) tilinden kelip chyǵyp, “jerlik xalqlarnyñ erleri” degen maǵyna kələdi. Bu qita Vespucci kelwinden ansha oldin — Kartvelian tillerinde səyleǵen olarıñ öz xalqları tarafında — atalǵanlyǵyn korsetedi. To’lyq hikaye bizdiñ Patreon sahypamizda sizi kutyp tur, aylyq jañylandyrywlar menen pullik bölimgiz。
Kartvelian merzimin keng aýdaýy
Nəge qadimiy dunye, shama-Amerika, Kartvelian tillerinde səylegen? Bu bizdiñ jobalasymyzdyñ negizgi bəligi jäne 10 000-dan artyq maqalalar menen qollap-quvvatlanady. Eng jaǵymly tabylgymyzdy da zertteñiz, barlyq maqalalar Premium sahypamyzda. Ushbu tsivilizatsiyanyñ ortalyǵynda turǵan Kartvelian (Gruziya) xalqalary haqda qyzyqasız ba? Patreonnyñ teginis bəligindegi multimedia ensiklopediyamyz buğa jawap bəredi。Bu aǵayyp jäne ýeýyq xalq barlyǵyny boshlagan kəzderge úxşaydy.
Tarixi tabylǵy inqilabynda qatysyñyz
Vespucciniñ äkiati bizdiñ bəblerimizdegi eng az seýrekshi qism. Biz shynmen, ewropalılar Kolumbtan 2700 jıl aldın Amerikaǵa barǵanlyǵyn isbotladıq, bu qatar aǵayyp äşteriler menen, barlyǵy qatıq dəliller menen qollap-quvvatlanady. Akademik áli-sheneler bu shınshılyqtarǵa köz yumyp úyda jatıryp turgan waqtta, Between Two Iberias sızıñ kibi kishkene memleketler jäne tiller úshin tarixi inqilapty basqaruǵa eshikterdi ashady. Patreonymyzǵa qosылыñ jäne dunya tarixın tersine burotın tabylǵylarǵa zertteñiz. Bu ulken o’zgerisdiñ bir bəligi bolw imkaniyatin qoldan boy bermeyñiz!
0 Comments